Tessa Meij: ‘Prefab heeft negatief imago’
De bouw heeft Tessa Meij altijd getrokken, omdat het een mooie combinatie van het inzetten van creativiteit en de technische mogelijkheden. "Overal om ons heen is het belang van de bouw te zien. Het is mooi om te mogen bijdragen aan deze gebouwde omgeving." FNV|UTA interviewde Tessa over de belangrijkste bevindingen uit haar afstudeeronderzoek.
Tessa Meij is afgestudeerd aan de Technische Universiteit Delft. Haar afstudeeronderzoek tijdens haar opleiding Management in the Built Environment ging over de mogelijkheden die industrialisatie van de woningmarkt biedt. Over dit onderwerp heeft ze veel kennis opgedaan tijdens haar periode bij Heijmans. De hoofdvraag van het onderzoek was: "Welke aanpassingen zijn nodig in het proces om de productie van industriële woningen op te schalen in Nederland?"
Onderzoek
Tessa: "Na overleg met mijn begeleider prof. Peter Boelhouwer ben ik tot het onderwerp industrieel bouwen gekomen; een relevant onderwerp met de huidige forse bouwopgave. Tijdens mijn onderzoek heb ik verschillende partijen geïnterviewd en ben ik begeleid vanuit Heijmans. Ik heb voor Heijmans gekozen omdat zij één van de partijen zijn die stappen aan het zetten zijn rondom industrialisatie van de woningbouw. Maar ook andere partijen hebben bijgedragen aan mijn onderzoek." In haar scriptie wijst Tessa op het belang van kennisdeling in de sector en op de noodzaak van een cultuurverandering binnen de bouw. Dit jaar won Tessa een prijs die het Ministerie van BZK sinds 2017 uitreikt voor de meest originele en beleidsrelevante wetenschappelijke masterscriptie op het terrein van de woning- en vastgoedmarkt.
Negatief imago
Eén van de dingen die Tessa opviel voorafgaand aan haar onderzoek is dat er in Nederland een negatief imago heerst over prefab bouwen. De gedachte is namelijk al snel dat dit samengaat met grootschalige nieuwbouw met maar weinig variatie in architectuur. Daarbij heerst het beeld van de Vinex-wijken in Nederland. Dat is volgens Tessa niet terecht: "Er bestaat veel verwarring bestaat over de term industrieel bouwen. Velen denken dat we al industrieel bouwen door het gebruik van prefab materialen. Echter is Prefab al zeker 50 jaar de standaard, en gaat industrialisatie veel verder. Het off-site produceren van losse onderdelen is niet de enige innovatie die we nodig hebben voor industriële woningbouw. Industrieel bouwen gaat over de industrialisatie van het product en het proces. Dit betekent een fabrieksmatige aanpak (herhalen, automatiseren, robotiseren, voorwaardelijke omstandigheden) en innovatie in het product (gestandaardiseerde variatie, digitalisering)."
"Om dit productieproces in gang te zetten, moeten bouwers investeren in de realisatie van een fabriek. Dit betekent een hoge eenmalige investering, die daarom alleen is weggelegd voor de grotere organisaties en pas rendabel wordt vanaf een minimale productie. De omvang van deze investering zorgt voor aarzeling bij bedrijven, want ze moeten toekomst zien in de markt om deze stap te durven maken. Een aantal bouwers hebben al een industrieel product ontwikkeld, maar zij lopen tegen het probleem dat het productieproces nog niet klaar is voor opschaling. In dit proces zijn nog verschillende andere actoren betrokken, zoals woningbouwcoöperaties, investeerders en publieke partijen. Tussen deze verschillende partijen is momenteel nog gebrek aan structurele samenwerking met verschillende belemmeringen om optimaal gebruik te maken van het productieproces." Aldus Tessa.
Versnippering
De bouw is erg versnipperd en er werken veel partijen, die allemaal gewend zijn op hun eigen manier te werken. Tessa: "Als je kijkt naar de informatiesystemen die worden gebruikt dan kun je vaststellen dat veel bedrijven hun eigen systemen hebben. Kennisdelen en samenwerken is dan lastig, want deze systemen communiceren niet altijd even makkelijk met elkaar. Misschien nog belangrijker dan dit technische deel is dat er in de bouwsector geen cultuur bestaat van kennisdelen en gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor projecten."
In de bouw lopen de grote bedrijven voorop en is het voor kleinere bedrijven lastig om investeringen te doen die noodzakelijk zijn. "Ik kan me voorstellen dat grote bouwfabrieken, waarvan er nu enkele in aanbouw zijn, uiteindelijk producten gaan maken voor andere bouwbedrijven die niet over deze mogelijkheden beschikken," zegt Tessa. "Voorwaarde voor een goed functionerende fabriek is dat er voldoende vraag is naar huizen en dat de industriële productie van huizen op gang komt. Duidelijk is dat de overheid en corporaties hierbij een belangrijke rol spelen als opdrachtgever."
Betrokkenheid medewerkers
Volgens Tessa zijn medewerkers door de verschillende lagen nog te weinig betrokken bij de ontwikkelingen rondom industrieel bouwen. "Industrieel bouwen heeft impact op werkzaamheden van medewerkers, alle partijen zullen een nieuwe rol aannemen in het proces. Voor medewerkers van de bouwbedrijven kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het werken in een ploegdienst in de fabriek. Om een fabriek rendabel te laten draaien ligt een 24/7 productie voor de hand, echter in de bouw wordt normaliter niet met een ploegendienst gewerkt. Het bouwen in de fabriek heeft als voordeel dat werkzaamheden minder zwaar en veiliger zijn. Je kunt je wel afvragen wat het effect hiervan is op de kwaliteit van het werk. Zal dit werk nog wel uitdagend genoeg zijn voor medewerkers?"
Onderdeel van de industrialisatie van de bouw is de rol van digitalisering, die steeds belangrijker zal worden. Dit betekent dat data een steeds grotere rol gaat spelen in het bouwproces. Op basis van data wordt het mogelijk om de voorkeuren van klanten inzichtelijk te krijgen en op basis daarvan meer maatwerk te leveren. Deze veranderingen zullen volgens Tessa ook op de bouwplaats te zien zijn: "Over 10 jaar zal het werken op de industriële bouwplaats er heel anders uitzien dan op de huidige traditionele bouwplaats is mijn verwachting. Niet alleen in de manier van bouwen van traditioneel naar industrieel, maar ook het kunnen werken met digitale apparatuur. Het is van belang om medewerkers mee te krijgen in deze slag naar digitalisering."
Toekomst
Industrialisatie zal in de aankomende jaren een steeds groetere rol gaan spelen in de bouw. De vraag naar woningen is de komende jaren groot en industrieel bouwen is één van de manieren waarmee er een die toekomstige vraag voldaan kan worden is de stellige opvatting van Tessa. "Dat vraagt om een forse investeringsslag in het industrieel bouwen, veel meer ketensamenwerking en het meenemen en investeren in de kennis van medewerkers bij deze ontwikkeling."
En de toekomst van Tessa? Na haar afstuderen is zij bij Heijmans Vastgoed aan de slag gegaan. Zij wil de komende jaren vooral inzicht krijgen in het verloop van het gehele bouwproces. Wie werkt er op welk moment in het proces en hoe verloopt de samenwerking? Over enige tijd heeft zij een eigen bouwproject waardoor ze aan den lijve kan ondervinden wat er nodig is om het bouwproces goed te laten verlopen.
Je kunt de scriptie van Tessa hier downloaden.
Uitkomsten Enquête: Fabrieksmatig bouwen
In het voorjaar van 2022 heeft FNV Bouwen en Wonen een vragenlijst onder de leden van het panel uitgezet over fabrieksmatig bouwen.
In de vakbladen lezen we dat steeds meer bouwbedrijven fabrieken neerzetten waar hele huizen of delen daarvan worden gebouwd.
Met het onderzoek wilden we inventariseren of onze panelleden te maken hebben met fabrieksmatig bouwen en wat zij daarvan vinden. Het onderzoek leverde slechts 13 reacties op, te weinig om zinvolle uitspraken te doen.
In dit verslag geven we de antwoorden weer die de deelnemers aan het onderzoek hebben gegeven. Per antwoord staat vermeld hoeveel panelleden reageerden op de vraag.
Fabrieksmatig bouwen
Bij een deel van de panelleden wordt fabrieksmatig gebouwd of gebruik gemaakt van prefab onderdelen. In totaal vijf panelleden geven aan dat hun bedrijf prefab onderdelen inkoopt en twee panelleden geven aan dat hun bedrijf zelf prefab onderdelen produceert. Geen van de panelleden geeft aan dat hun bedrijf gebruik maakt van robots.
Ervaring met fabrieksmatig bouwen
De helft van de panelleden antwoordt dat zij te maken hebben met het fabrieksmatig bouwen (totaal 6 antwoorden). Zij hebben ermee te maken als uitvoerder, als projectleider, timmerman en als onderhoudsmedewerker.
De panelleden hebben uiteenlopende opvattingen over fabrieksmatig bouwen. De opvattingen zijn:
- Het is een goede ontwikkeling en er kan sneller worden gebouwd. En dat zonder de extra inzet van medewerkers.
- Er is zorg als het gaat om de inhoud van het werk: het vakwerk verdwijnt en het werk wordt saaier.
- De kwaliteit van de woning zal eronder leiden: "Waar de kunde en het vakmanschap ophouden beginnen de kitten en de pur".
- Het MKB blijft achter bij het fabrieksmatig bouwen en dat leidt tot oneerlijke concurrentie.
Fabrieksmatig bouwen kent voor- en nadelen volgens de panelleden. Voordelen zijn dat er sneller en goedkoper wordt gebouwd en het weer geen rol meer speelt, wat goed is voor de productie en de arbeidsomstandigheden. Maar er zijn ook nadelen aan het fabrieksmatig bouwen. Die zijn:
- De werknemers moeten het leuk vinden om op één plek te werken in de fabriek.
- Het werk wordt eentoniger met minder variatie. Geen zicht meer op het eindproduct.
- Mogelijke verdringing in het werk doordat het werk zo eenvoudig wordt dat goedkope werknemers van elders worden gehaald. Uitholling van het vakmanschap.
Productieverhoging
Enkele panelleden merken op dat er druk is om de productie te verhogen. Als toelichting geven zij daarbij het volgende aan:
- Met de productieverhoging wordt gepoogd de woningnood op te lossen.
- Bij prefab is de planning strakker georganiseerd, de planning moet worden gehaald. Ziekteverzuim veroorzaakt door o.a. corona vergroot de druk op werknemers om een hogere productiviteit te halen. De verwachting is dat dat leidt tot nog meer uitval en dat werknemers vertrekken.
- De markt vraagt om meer te bouwen tegen minder kosten. De productiviteit moet omhoog om te voldoen aan deze vraag.
De deelnemers aan het onderzoek
Aan het onderzoek namen alleen mannen deel met een gemiddelde leeftijd van 55 jaren. Zij hebben verschillende functies in de bedrijven, zoals uitvoerder, timmerman, planner, projectcoördinator en kostendeskundige. De panelleden werken in de bouw en infra of in het vastgoed. Het opleidingsniveau is in meerderheid MBO (2,3, of 4) en één panellid is HBO opgeleid.
Digitalisering in de bouw is niet meer weg te denken
De bouw moet de komende jaren meters maken: opschalen naar 100.000 woningen per jaar bouwen, bouwen voor verschillende doelgroepen, en het verduurzamen van woningen. Iedereen in de bouwwereld ziet in dat dat niet kan zonder het bouwproces ingrijpend te vernieuwen en te veranderen. In de kern komt het neer op het zoveel mogelijk digitaliseren van het bouwproces, data gedreven bouwen en het industrialiseren van de bouw.
Werken in de bouw gaat er anders uitzien, wel met de aantekening dat er nog veel in ontwikkeling is. FNV Bouwen &Wonen volgt deze ontwikkelingen op de voet om een vakbondsperspectief te ontwikkelen.
Slim bouwen en beheren
In een notendop gaven we het al aan. Het digitaliseren van de bouw gebeurt in een hoog tempo: wie een bouwbeurs bezoekt ziet dat er vele innovaties worden gedaan in de bouw. Om een voorbeeld te geven: het parametrisch ontwerpen. Waar de ontwerper voorheen zelf een gebouw ontwierp en alle elementen intekende, zien we dat bij het parametrisch ontwerpen een groot deel van het ontwerpen is gedigitaliseerd. De ontwerper geeft verschillende parameters in (zoals omvang gebouw, vloeren, ramen etc.) en een computerprogramma ontwerpt het gebouw en rekent door welke materialen nodig zijn. Het spreekt voor zich dat dit een model oplevert waar de ontwerper en later de klant, virtueel door heen kan lopen.
Data in de bouw gaat een steeds grotere rol spelen bij het ontwerp, de uitvoering, het onderhoud en beheer en bij het hergebruik van materialen. BIM (Bouw Informatie Management) speelt een aanjagende functie bij het data gedreven bouwen. Bouwen vindt twee keer plaats: één keer keer digitaal en één keer fysiek. De term digital twins komt hierbij steeds vaker voor. Door eerst digitaal te bouwen wordt nagegaan of het gebouw helemaal klopt, het ontwerp geen tegenstrijdige elementen heeft en bekend is welke materialen nodig zijn. Met BIM bots kan het ontwerp getoetst worden aan geldende regelgeving om ervoor te zorgen dat het ontwerp daaraan voldoet. De laatste stap is het bouwen zelf, waarbij met dronebeelden de voortgang in de gaten wordt gehouden. Door het aanbrengen van sensoren in het gebouw is het na de bouw mogelijk om onderhoud en beheer efficiënt in te richten.
Fabrieksmatig bouwen
Een andere ontwikkeling die FNV Bouwen & Wonen ziet is fabrieksmatig bouwen. Dat kan gaan om complete woningen of om delen van woningen. Men vervoert deze woningen naar de bouwplaats en zet ze hier in elkaar. Bouwen op locatie wordt daarmee steeds meer assemblage werk. Bij complete woningen is het aansluiten op de infrastructuur een kwestie van plug-and-play. Bouw en installatie zijn steeds minder van elkaar te onderscheiden. Het bouwen in de fabriek vraagt om programmeurs en operators, die robots en/of machines bedienen.
Niet al het bouwen zal op deze manier gaan verlopen. Nederland kent een forse woningvoorraad en een deel daarvan vraagt om traditioneel onderhoud. De aloude vakman in de bouw verdwijnt niet helemaal. Maar als het gaat om renovatie en nieuwbouw, nemen we aan dat de traditionele vakman steeds minder zullen zien.
Ander werk in de bouw
Zoals hierboven al benoemd: Werk in de bouw verandert en gaat nog meer veranderen. En het digitaliseren zal voortdurend zijn omdat de innovaties permanent zijn. Dat vraagt veel van medewerkers: zij zullen steeds weer nieuwe vaardigheden moeten leren om bij te blijven bij de vernieuwingen. Bouwbedrijven moeten fors investeren in de kennis en vaardigheden van hun medewerkers. Niet alleen via trainingen en cursussen, maar ook in en tijdens het werk. We zien dat daar de schoen wringt. Er zijn te weinig mensen in de bouw, waardoor iedereen zoveel mogelijk ‘aan het werk’ is. Maar het is een vergissing om alleen op de korte termijn te kijken, want daarmee is het risico de aansluiting op de vernieuwing te missen. Het is noodzakelijk dat alle partijen zich goed realiseren dat investeren in medewerkers van groot belang is.
Het gaat niet alleen om het investeren in mensen, maar ook om het investeren in innovatieve organisatievormen. Het digitaliseren van het bouwproces leidt tot veel meer samenwerken binnen bedrijven en tussen bedrijven. Samenwerken op basis van vertrouwen in elkaar vormt de basis, waarbij medewerkers gezamenlijk voldoende mogelijkheden hebben om beslissingen te nemen in en over hun werk. Technologische innovaties moeten samengaan met sociale innovaties. We roepen partijen daarom op om serieus werk te maken van deze combinatie. Wij zijn ervan overtuigd dat dit een belangrijke stap is in het realiseren van de bouwopgave.
Enquête Fabrieksmatig Bouwen
Met enige regelmaat doet FNV|UTA onderzoek naar innovaties in de bouwsector. Deze keer hebben we een enquête ontwikkeld over fabrieksmatig bouwen. Vul jij hem ook in?
In dit onderzoek stellen we vragen rondom het proces van fabrieksmatig bouwen. De vragen gaan over de mate waarin er bij jouw werkgever fabrieksmatig gebouwd wordt en welke gevolgen dit heeft. We zijn ook benieuwd hoe jij persoonlijk tegen fabrieksmatig bouwen aankijkt.
Volgens Hugo de Jonge, Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, is deze manier van bouwen een goede manier om de woningproductie te verhogen. Onderdelen van woningen (prefab) of zelfs complete woningen in een fabriek gemaakt. Volgens De Jonge kan het bouwproces daardoor sneller verlopen tegen lagere bouwkosten en met minder personeel.
Meer fabrieksmatig bouwen heeft invloed op de werkgelegenheid en de inhoud van werk. Daarom is het van belang om als vakbond goed op de hoogte te zijn van de huidige ontwikkelingen. En het is natuurlijk belangrijk om van jou als werknemer te horen hoe jij over deze ontwikkelingen denkt. De opgehaalde informatie uit deze enquête zal, naast het verkrijgen van inzicht, ook gebruikt worden voor het vaststellen van de cao-doelen voor tijdens de aankomende de cao-onderhandelingen van Bouw&Infra.
Het invullen van de vragenlijst neemt ongeveer 10 minuten in beslag, alvast hartelijk bedankt!
Klik hier om naar de vragenlijst te gaan.
